Nowy rok przyniósł zmiany również w zasadach naliczania przez ZUS zasiłków chorobowych i macierzyńskich dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Zmiany wynikają z Ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie macierzyństwa (Dz. U. poz.1066).
Po licznych protestach i negocjacjach dotyczących tej ustawy finalnie weszła ona w życie 1 stycznia 2016 r.
Co takiego zatem się zmieniło, że wywołało to taką burzę wokół nowych przepisów?
W skrócie zabrano możliwość kobietom prowadzącym działalność gospodarczą, w przypadku gdy są w ciąży, opłacenia jednej wysokiej składki na ZUS, tak aby później otrzymywać zasiłek macierzyński w maksymalnej wysokości przez 52 tygodnie (po potrąceniu podatku ponad 5.000 zł netto miesięcznie).
Nie będę się zajmować kwestią tego czy zmiana ta jest słuszna, nie słuszna, sprawiedliwa czy nie. Omówię jedynie jak od 1 stycznia 2016 r. wyglądają zasady naliczania zasiłków przez ZUS.
Zmieniła się tylko część zasad wypłacania zasiłków
Zmiany naliczania zasiłków dotyczą przedsiębiorców, u których niezdolność do pracy powstanie przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia, czyli takich, którzy opłacają dobrowolną składkę chorobową krócej niż 12 miesięcy. O tym, jakie składki należy opłacać z tytułu działalności gospodarczej przeczytasz tutaj: Składki ZUS
Jeżeli przedsiębiorca opłaca składkę chorobową przez 12 miesięcy, to wysokość jego zasiłku chorobowego jest obliczana jako średnia z tych 12 miesięcy, liczona od podstaw wymiaru składek (co to jest podstawa wymiaru składki przeczytasz również tutaj: Składki ZUS). W tym przypadku nic się nie zmieniło w nowym roku.
Aby temat omówić całościowo poniżej znajdziesz wszystkie zasady korzystania ze składki chorobowej na działalności gospodarczej oraz zasady na jakich ZUS wypłaca zasiłki chorobowe i macierzyńskie.
Kto jest uprawniony do otrzymywania zasiłku chorobowego?
Uprawnioną do otrzymywania zasiłku chorobowego jest osoba ubezpieczona (opłacająca składkę chorobową), która jest niezdolna do pracy z powodu choroby.
Aby otrzymać zasiłek chorobowy z ZUS powinniśmy oczywiście posiadać zwolnienie lekarskie.
W momencie w którym zaczynamy chorować musimy być ubezpieczeni, czyli powinniśmy mieć opłaconą w terminie składkę chorobową. Nie otrzymamy zasiłku chorobowego, gdy do tego ubezpieczenia zgłosimy się już po powstaniu naszej niezdolności do pracy.
Okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy
Okres wyczekiwania na prawo do zasiłku chorobowego to czas, przez jaki musimy być ubezpieczeni, aby później móc skorzystać z płatnego zwolnienia lekarskiego. Dla osób prowadzących działalność gospodarczą jest to 90 dni. Oznacza to, że aby otrzymać zasiłek chorobowy musimy opłacać składkę chorobową przez min. 3 miesiące przed chorobą.
Nie nabędzie więc prawa do tego zasiłku osoba prowadząca działalność pozarolniczą lub osoba z nią współpracująca, która wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym zgłosiła już po powstaniu niezdolności do pracy.
Jak chorujesz, to nie pracujesz w tym czasie
Najważniejsze jednak w naszym przypadku jest to, że jeżeli jesteśmy chorzy, a co za tym idzie niezdolni do pracy to w czasie choroby nie prowadzimy jednoosobowej działalności gospodarczej.
Oczywiście, jeżeli mamy wspólników, pracowników, współpracowników, którzy wykonują za nas różne czynności podczas naszej choroby, to nie ma problemu z prowadzeniem firmy. Natomiast, jeżeli jesteśmy na polu bitwy sami, to jak chorujemy nie zajmujemy się prowadzeniem firmy.
Dlaczego to takie ważne?
A to dlatego, że możemy stracić prawo do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, jeżeli ZUS stwierdzi, że w czasie tego zwolnienia od pracy wykonywaliśmy pracę zarobkową albo wykorzystywaliśmy zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z jego celem. Sprawdzenia prawidłowości wykorzystania przez nas zwolnienia lekarskiego może dokonać ZUS, podczas przeprowadzanej kontroli.
Zasiłek macierzyński – kiedy i dla kogo?
Zasiłek macierzyński różni się głównie tym od zasiłku chorobowego, że nie jest on przyznawany z okazji choroby, a z okazji urodzenia dziecka 🙂
Brak okresu wyczekiwania przy zasiłku macierzyńskim
To, co odróżnia zasiłek macierzyński od zasiłku chorobowego to fakt, że nie obowiązuje tutaj okres wyczekiwania. Nie ma obowiązku opłacania składki chorobowej przez określony czas przed skorzystaniem z zasiłku macierzyńskiego. Oczywiście w momencie narodzin dziecka musimy być zgłoszeni do ubezpieczenia chorobowego, ale możemy zgłosić się nawet w dniu porodu (termin najpóźniejszy).
Tego, kiedy i w jakim wymiarze przysługuje ten zasiłek nie będę opisywać. Większość z tych informacji znajdziecie tutaj: Uprawnienia macierzyńskie w 2016 r.
Przechodzę do sedna.
W jaki sposób ZUS oblicza wysokość zasiłków?
Przypadek pierwszy – opłacamy składkę chorobową przez min. 12 miesięcy.
Prześledźmy to na przykładzie osoby, która opłacała składki preferencyjne, do których prawo jej się skończyło i zaczęła opłacać w trakcie roku składki od pełnej podstawy (o składkach preferencyjnych przeczytasz tutaj: Składki ZUS). Jej podstawy wyglądały tak:
Podstawa opłacania składek
(1) |
13,71%
(2) |
Podstawa do wyliczenia zasiłku
(3) (1)-(2)=(3) |
|
sty-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
lut-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
mar-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
kwi-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
maj-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
cze-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
lip-15 | 525,00 zł | 71,98 zł | 453,02 zł |
sie-15 | 2 375,40 zł | 325,67 zł | 2 049,73 zł |
wrz-15 | 2 375,40 zł | 325,67 zł | 2 049,73 zł |
paź-15 | 2 375,40 zł | 325,67 zł | 2 049,73 zł |
lis-15 | 2 375,40 zł | 325,67 zł | 2 049,73 zł |
gru-15 | 2 375,40 zł | 325,67 zł | 2 049,73 zł |
Suma | 13 419,82 zł |
W kolumnie nr 1 widać, że składki preferencyjne opłacała do lipca. Następnie od sierpnia zaczęła płacić tzw. pełny ZUS. W kolumnie nr 2 obliczyłam procent składek 13,71%. Jest on nam potrzebny do obliczenia podstawy od jakiej ZUS będzie nam wyliczał zasiłek. Czemu 13,71%? Ponieważ jest to suma procentów składek społecznych jakie opłacamy. Te 13,71% należy odjąć od naszej podstawy składek i mamy wówczas podstawę, od jakiej ZUS policzy nam zasiłek. Dlaczego w taki sposób ZUS to liczy? Ponieważ tak jest zapisane w ustawie (dokładnie w Ustawie z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Także z tym dyskutować za bardzo nie możemy.
To oczywiście nie koniec wyliczeń. Następnie należy zsumować wszystkie podstawy z danego miesiąca i obliczoną kwotę podzielić przez 12 (bo tyle miesięcy opłacaliśmy składkę).
W naszym przykładzie mamy 13.419,82 zł /12 = 1.118,32 zł.
Oczywiście nie jest to jeszcze kwota jaką ZUS wypłaci nam za chorobę, to byłoby za proste 🙂
Otóż z tak obliczonej kwoty, wyliczamy stawkę dzienną, wszak rzadko się zdarza, że chorujemy cały miesiąc, prawda?
Aby policzyć stawkę dzienną dzielimy powyższą kwotę przez 30 (bo tyle wg ZUS-u ma każdy miesiąc, oczywiście wiemy to również z powołanej wcześniej ustawy).
1.118,32 zł /30 = 37,28 zł
To nadal nie jest kwota jaką otrzymamy za jeden dzień choroby, no chyba że jesteśmy w ciąży. Jeżeli tak to te 37,28 zł jest naszą kwotą zasiłku 100% (należy się m.in. w przypadku choroby w ciąży). Jeżeli chorujemy na tzw. chorobę zwykłą np. się przeziębiliśmy to ZUS wypłaci nam jedynie 80% tej kwoty, czyli uwaga, będzie to: 29,82 zł brutto.
Skoro napisałam brutto, to nie zdziwicie się pewnie jak się okaże, że na Wasze konto wpłynie niższa kwota niż ta wyliczona, prawda? 🙂
A czemu? Ponieważ ZUS potrąci jeszcze nam podatek od takiego zasiłku. Także spodziewajmy się czegoś koło 20,73 zł za jeden dzień choroby. Jak chorowaliśmy np. 5 dni to dostaniemy 5×20,73 zł = 103,65 zł.
Czy opłacanie dobrowolnej składki chorobowej z działalności gospodarczej ma sens?
Niektórzy mogą się zastanawiać czy wobec powyższego jest w ogóle sens opłacania dobrowolnej składki chorobowej co miesiąc?
Otóż wydaje mi się, że mimo wszystko jest, bowiem za czas choroby nie musimy płacić składek społecznych do ZUS. Jeżeli chorujemy kilka dni, to pomniejszamy sobie te składki proporcjonalnie (o zasadach pomniejszania będzie innym razem). Natomiast jeżeli zdarzyłoby się nam chorować cały miesiąc, a co za tym idzie bylibyśmy wyłączeni z możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, to wówczas będziemy zobowiązani do opłacenia jedynie składki zdrowotnej, a to duża oszczędność, prawda? W szczególności w sytuacji ciężkiej choroby. Wtedy każdy grosz się liczy.
Jeżeli nie opłacamy składki chorobowej wcale, to wtedy jak zachorujemy, nie otrzymamy zasiłku chorobowego, a dodatkowo nie mamy prawa do niepłacenia składek społecznych. Pozostanie nam jedynie zawieszenie działalności gospodarczej, a podczas zawieszenia działalności nie mamy prawa do bezpłatnej opieki lekarskiej (bo nie opłacamy składki zdrowotnej) i kółko się zamyka. Także na pytanie, czy płacenie składki chorobowej się w ogóle opłaca, odpowiadam tak. Na wszelki wypadek.
Przypadek drugi – składka chorobowa opłacana krócej niż 12 miesięcy
Tutaj dochodzimy do sedna zmian w sposobie obliczania zasiłków od 1 stycznia 2016 r. Otóż, jeżeli opłacamy składkę chorobową, krócej niż 12 miesięcy to ZUS nie policzy już nam średniej z mniejszej liczby miesięcy. Do 31 grudnia 2015 r. właśnie tak liczył, czyli będąc np. w ciąży wystarczyło zadeklarować sobie najwyższą możliwą podstawę składek (wówczas było to 9.897,50 zł) opłacić jedną wysoką składkę w kwocie 3.666,34 zł i cieszyć się zasiłkiem macierzyńskim co miesiąc w wysokości ponad 5.000 zł. Oczywiście to w dużym skrócie. Cała procedura była trochę bardziej skomplikowana, ale jak wiadomo udawało się ją wielu osobom sprawnie przeprowadzić 🙂
Od 1 stycznia 2016 r. już tak łatwo nie jest. Oczywiście nadal tak wysoki zasiłek możemy otrzymywać. Warunek jest jednak taki, że takie wysokie składki musielibyśmy odprowadzać przez min. 12 miesięcy. Jak wiemy ciąża trwa 9 miesięcy, więc aby taki zasiłek uzyskać, musielibyśmy zacząć płacić wysokie składki minimum na 3 miesiące przed zajściem w ciąże. A wydaje mi się, że czasem ciężko takie sprawy zaplanować precyzyjnie 😉
Jak zatem ZUS policzy nam zasiłek, gdy składkę chorobową będziemy opłacać krócej niż 12 miesięcy?
Zgodnie z przepisami nowej ustawy zostanie to policzone tak:
- Jeżeli niezdolność do pracy powstanie przed upływem pierwszego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego – podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowiła kwota odpowiadająca najniższej podstawie wymiaru składki. W 2016 r. będzie to 555 zł (ZUS preferencyjny) lub 2.433 zł (ZUS pełny). Oczywiście po odjęciu od tych kwot 13,71%.
Oznacza to jedynie tyle, że gdy będziemy starać się o zasiłek macierzyński już w pierwszym miesiącu ubezpieczenia to nie ważne jaką składkę zadeklarujemy i tak zasiłek otrzymamy od jednej z tych podstaw minimalnych podstaw.
- Jeżeli niezdolność do pracy powstanie w późniejszym okresie – podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowiła suma najniższej podstawy wymiaru składki oraz kwota stanowiąca 1/12 kwot nadwyżek ponad najniższą podstawę za każdy kolejny miesiąc ubezpieczenia. Następnie to wszystko zostanie podzielone przez liczbę miesięcy ubezpieczenia.
Punkt drugi postaram się dokładniej wytłumaczyć poniżej. Musimy rozpatrzyć kolejne dwie sytuacje.
- Jeżeli opłacamy składkę od podstawy minimalnej (preferencyjnej lub zwykłej) to nic się dla nas nie zmieni. Zasiłek otrzymamy policzony od naszej obowiązkowej podstawy. ZUS nie będzie w takim wypadku obliczał żadnych nadwyżek, bowiem nie ma z czego. Po prostu do wyliczeń przyjmie najniższe podstawy nas obowiązujące. Wyobraźmy sobie, że zaczęliśmy prowadzić działalność gospodarczą od 1 stycznia 2016 r. i opłaciliśmy 3 składki od minimalnej podstawy. W kwietniu możemy skorzystać ze zwolnienia lekarskiego (minęło już 90 dni ubezpieczenia), a nasz zasiłek będzie policzony od kwoty 478,91 zł.
Podstawa opłacania składek
(1) |
13,71%
(2) |
Podstawa do wyliczenia zasiłku
(3) (1)-(2)=(3) |
|
sty-16 | 555,00 zł | 76,09 zł | 478,91 zł |
lut-16 | 555,00 zł | 76,09 zł | 478,91 zł |
mar-16 | 555,00 zł | 76,09 zł | 478,91 zł |
Suma | 1 436,73 zł |
ZUS obliczy nam średnią, czyli 1.436,73 zł/3 miesiące = 478,91 zł. Następnie stosujemy wyliczenia analogiczne do tych omówionych na początku artykułu.
- Jeżeli chcemy uzyskać wyższy zasiłek, bo np. jesteśmy w ciąży i zadeklarowaliśmy i opłaciliśmy składki wyższe niż minimalne, to tutaj właśnie będzie miała zastosowanie ta 1/12 kwoty. Wyobraźmy sobie, że zaczynamy działalność od 1stycznia i od razu opłacamy składkę od najwyższej możliwej podstawy, czyli od 10.137,50 zł (na 2016 rok). Wygląda to tak:
Podstawa opłacania składek
(1) |
13,71%
(2) |
Podstawa do wyliczenia zasiłku
(3) (1)-(2)=(3) |
|
sty-16 | 10 137,50 zł | 1 389,85 zł | 8 747,65 zł |
lut-16 | 10 137,50 zł | 1 389,85 zł | 8 747,65 zł |
mar-16 | 10 137,50 zł | 1 389,85 zł | 8 747,65 zł |
Suma | 26 242,95 zł |
Niestety ZUS nie podzieli tych 26.242,95 zł na 3.
Obliczy najpierw nadwyżkę ponad minimalną podstawę, czyli: 8.747,65 zł – 2.099,44 zł (podstawa policzona z ZUS-u pełnego: 2.433 – 13,71% ) = 6.648,21 zł.
Następnie naszą nadwyżkę podzieli przez 12, bo musimy obliczyć 1/12 tej kwoty: 6.648,21 zł /12 = 554,02 zł.
Dalej pomnoży tę kwotę przez liczbę miesięcy przez jaką opłacaliśmy wyższą składkę, w naszym przypadku przez 3. Czyli mamy: 554,02 zł x 3 = 1.662,05 zł
I taką właśnie kwotę doda do naszej podstawy minimalnej, czyli 2.099,44 zł + 1.662,05 zł = 3.761,49 zł
Kwota 3.761,49 zł jest podstawą naszego zasiłku, niestety jest ona dużo niższa niż wyliczona z deklarowanej przez nas kwoty 8.747,65 zł.
I to jest właśnie ten nowym mechanizm mający zapobiec opłacaniu za wysokich składek.
Mam nadzieję, że jest to dla Was w miarę zrozumiałe. Muszę przyznać, że sama siadałam do tego tematu kilka razy, bo nie do końca trafiały do mnie nowe regulacje.
Na koniec jeszcze jedna ważna uwaga na temat składki chorobowej – przeczytajcie koniecznie!
Składkę chorobową płacimy zawsze w terminie i we właściwej wysokości
Zasiłek chorobowy lub macierzyński zostanie nam wypłacony pod warunkiem, że będziemy ubezpieczeni. Czyli wtedy, gdy będziemy zgłoszeni do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz wtedy gdy składka chorobowa będzie opłacona w terminie (czyli do 10. lub 15. każdego miesiąca, o terminach zapłaty składek pisałam tutaj: Składki ZUS).
Jest to o tyle ważne, że jeżeli spóźnimy się chociaż jeden dzień z zapłatą to „wypadniemy” z ubezpieczenia chorobowego, a ZUS nas nawet o tym nie poinformuje. Nawet jeżeli w następnym miesiącu zapłacimy składki terminowo to nie będzie to oznaczało dla ZUS ponownego przyjęcia nas w poczet dobrowolnie ubezpieczonych. My nieświadomie nadal będziemy sobie składkę płacić, a ZUS nie będzie nas na wypadek choroby ubezpieczał. O tym fakcie zapewne dowiemy się w momencie gdy z zasiłku będziemy chcieli skorzystać. Dostaniemy wówczas pismo z ZUS-u, że takowy się nam nie należy, bo nie jesteśmy ubezpieczeni. W takim przypadku przysługiwać nam będzie prawo do zwrócenia się z wnioskiem do ZUS o tzw. przywrócenie terminu płatności składek. Jeżeli taki wypadek przy pracy zdarzył się nam po raz pierwszy to wysoce prawdopodobne, że naczelnik ZUS-u przychyli się do naszej prośby, ale nie ma takiego obowiązku.
Podobnie sytuacja się ma z opłaceniem składki w zaniżonej wysokości, jeżeli np. zrobimy czeski błąd i zapłacimy kilka groszy za mało, to również ZUS potraktuje nas jak nieubezpieczonych. Procedura przywracania nas do ubezpieczenia jest taka sama jak w przypadku zapłaty składek po terminie.
Także pamiętajmy: składki regulujemy na konto ZUS terminowo i we właściwej wysokości.